
«Ο μεγάλος φόβος για τα βιβλία» – Όταν τα βιβλία θεωρούνταν αιτία μετάδοσης σοβαρών ασθενειών
Τους τελευταίους μήνες το ζήτημα της δημόσιας υγείας έχει επανέλθει στο προσκήνιο με άμεση συνέπεια καθημερινά να ανακοινώνονται νέα μέτρα και συστάσεις με στόχο την αποφυγή της μετάδοσης του ιού στους ανθρώπους. Μια τέτοια αντίδραση δεν είναι κάτι το πρωτοφανές, καθώς πάντα σε περιόδους υγειονομικής κρίσης λαμβάνονταν μέτρα που αποσκοπούσαν στην προστασία της κοινότητας από μια μολυσματική ασθένεια. Ωστόσο κάτι που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό είναι πως στα τέλη του 19ου αιώνα, «θύματα» τέτοιων υγειονομικών μέτρων υπήρξαν τα βιβλία και ιδιαίτερα τα βιβλία που βρίσκονταν στις δημόσιες βιβλιοθήκες.
Όπως γράφει στο βιβλίο της με τίτλο «Reading Contagion: The Hazards of Reading in the Age of Print» η Annika Mann, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, όταν ο κόσμος συνειδητοποίησε πως η αιτία πολλών ασθενειών εντοπίζεται στα μικρόβια –η ύπαρξη των οποίων πολύ πρόσφατα είχε επιστημονικά επιβεβαιωθεί- πανικοβλήθηκε. Πλέον αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν καθημερινά άρχισαν να θεωρούνταν ύποπτα και πιθανοί φορείς ασθενειών και φυσικά αυτό έβαλε στο στόχαστρο και τα βιβλία. Σε μια εποχή όπου σοβαρές ασθένειες, όπως φυματίωση, ευλογιά και οστρακιά, μάστιζαν τις αστικές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας, η ιδέα πως ένα βιβλίο περνούσε από χέρι σε χέρι σε διάφορους ανθρώπους άρχισε να προκαλεί ανησυχία.

Επομένως στα τέλη του 19ου αιώνα τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη καλλιεργήθηκε στον κόσμο ένα αίσθημα φόβου για τα βιβλία, το οποίο διήρκησε μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, σε μια περίοδο που έμεινε γνωστή ως η εποχή «του μεγάλου φόβου για τα βιβλία». Πέρα από την εμφάνιση των επιστημονικών θεωριών για την ύπαρξη των μικροβίων, η δυσπιστία και η δυσαρέσκεια ορισμένων για τη λειτουργία των δημόσιων βιβλιοθηκών –που επίσης μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους- συνέβαλλαν επίσης στην ενίσχυση αυτού του αισθήματος φόβου και πανικού όσον αφορά τα βιβλία και τον δανεισμό τους από τις δημόσιες βιβλιοθήκες.
Το αποκορύφωμα αυτής της ανησυχίας ήρθε το καλοκαίρι του 1879, όταν ένας βιβλιοθηκάριος στο Σικάγο, ο W.F. Poole, έπειτα από προσωπική του έρευνα ανέφερε πως υπήρχαν γιατροί που υποστήριζαν πως τα βιβλία είναι ικανά να μεταδώσουν ασθένειες. Παρόμοιες αναφορές έγιναν και στην Βρετανία, όπως αναφέρει η Mann, όπου και άμεσα ακοινώθηκαν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Μάλιστα το 1907, όποιος ήταν μολυσμένος απαγορευόταν να δανείσει ή να δανειστεί βιβλίο και το πρόστιμο ήταν 40 σελίνια. Επίσης διάφορα πειράματα που έγιναν εκείνη την εποχή έδειξαν πως αν και ο κίνδυνος μόλυνσης από τα βιβλία ήταν μικρός, σε καμία περίπτωση δεν ήταν ανύπαρκτος.
Επιπλέον, στις εφημερίδες γινόταν συνεχής αναφορά στους κινδύνους που ελλόχευαν από τη διακίνηση των βιβλίων στις βιβλιοθήκες, γεγονός που οδήγησε σε μια «ακραία φοβία γύρω από τα βιβλία», σύμφωνα με τη Mann. Μάλιστα το 1900 στο Σκράντον στην Πενσυλβάνια απαγορεύτηκε για τρεις εβδομάδες η κυκλοφορία των βιβλίων από τις βιβλιοθήκες με στόχο την προστασία του κόσμου από την οστρακιά.

(Ammodramus via Wikicommons under CC0 1.0)
Τα πράγματα για τη μοίρα των βιβλίων έγιναν ακόμα πιο δύσκολα όταν στις 12 Σεπρεμβρίου του 1895, η Jessie Allan, βιβλιοθηκάριος της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Ομάχα στη Νεμπράσκα, πέθανε από φυματίωση και οι περισσότεροι απέδωσαν την αιτία θανάτου της σε ένα βιβλίο. Με αφορμή αυτό το γεγονός, το περιοδικό Library Journal έγραψε το 1895 πως «[Ο θάνατος της δεσποινίδος Jessie Allan] άνοιξε τον δρόμο για μια νέα συζήτηση σχετικά με την πιθανότητα που υπάρχει να κολλήσει κανείς μεταδοτικές ασθένειες μέσω των βιβλίων από τις δημόσιες βιβλιοθήκες». Οι βιβλιοθηκάριοι δικαίως άρχισαν να ανησυχούν πως ο θάνατος της Jessie Allan θα ενέτεινε το πρόβλημα που είχε ήδη προκληθεί από αυτόν τον φόβο των ανθρώπων σε αυτόν τον νέο θεσμό των δημόσιων βιβλιοθηκών.

(Πηγή: BiblioCave)
Ως απάντηση σε όλον αυτό τον πανικό, οι βιβλιοθήκες άρχισαν να λαμβάνουν και οι ίδιες μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας με βασικότερο την απολύμανση των βιβλίων που πιθανότατα ήταν φορείς ασθενειών. Διάφορες μέθοδοι χρησιμοποιοήθηκαν, όπως για παράδειγμα στο Sheffield στην Αγγλία κρατούσαν τα βιβλία μέσα σε ατμό που προερχόταν από τη θέρμανση κρυστάλλων καρβολικού οξέος σε έναν φούρνο, ενώ στην Πενσυλβάνια έκαναν αποστείρωση με διάλυμα φορμαλδεΰδης. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις όπου η ανησυχία του κόσμου δεν μπορούσε να καταλαγιάσει ούτε με αυτές τις τεχνικές, τα βιβλία που θεωρούνταν μολυσμένα καταστρέφονταν, καίγονταν ή κατέληγαν σε νοσοκομεία για να τα διαβάζουν οι ήδη νοσούντες.
Σιγά σιγά στα μέσα της δεκαετίας του 1910, ο πανικός άρχισε να υποχωρεί καθώς ο κόσμος άρχισε να αναρωτιέται κατά πόσο η απειλή των βιβλίων ήταν τόσο σοβαρή, αφού το επάγγελμα του βιβλιοθηκάριου δεν φάνηκε να έχει στατιστικά υψηλότερο αριθμό ασθενών. Έτσι τα βιβλία που έως τότε θεωρούνταν μολυσμένα, άρχισαν να είναι και πάλι διαθέσιμα προς δανεισμό. Τέλος νέες έρευνες στη Βρετανία έδειξαν πως οι πιθανότητες να κολλήσει κάποιος ασθένεια από ενα βιβλίο ήταν μηδαμινές, δίνοντας έτσι τέλος σε αυτή την εποχή της «βιβλιοφοβίας».
Αν και η ανησυχία που αφορά την υγεία είναι τελείως διακριτή από την ανησυχία ορισμένων αναφορικά με τη δημόσια και ελεύθερη πρόσβαση των ανθρώπων σε άσεμνο, ανατρεπτικό και επαναστατικό περιεχόμενο, στην συγκεκριμένη περίπτωση ο συνδυασμός των δύο οδήγησε τον κόσμο σε ακραία μέτρα και σε ακραίες συμπεριφορές όσον αφορά τη σχέση του με το βιβλίο, που ίσως να εξυπηρέτησαν και διαφορετικούς σκοπούς από αυτούς για τους οποίους αρχικά ελήφθησαν. Προς το παρόν τα βιβλία μας κράτησαν αρκετή συντροφιά τους τελευταίους μήνες και ας ελπίσουμε πως αυτή τη φορά θα βγουν αλώβητα από τη σύγχρονη υγειονομική κρίση που βιώνουμε!
Α.Π.
Πηγές:
- https://www.smithsonianmag.com/history/during-great-book-scare-people-worried-contaminated-books-could-spread-disease-180972967/?fbclid=IwAR3U6SfDcFixtW0ypCQFS4kK1pgpAdOCmLnSoQvAVIzzEURb2mpmet845yg
- Mann, A., (2018) Reading Contagion: The Hazards of Reading in the Age of Print, University of Virginia Press/
- Greenberg, G. S., (1988) Books as Disease Carriers, 1880-1920 στο Libraries & Culture, Vol. 23, No. 3, p.281-294.
- (post photo) BiblioCave
- On 17 Ιουλίου, 2020
- 16 Comments
16 Comments