Στο άρθρο αυτό, θα ασχοληθούμε με τον τρόπο με τον οποίο η ομιλία εκφέρεται σε συνάρτηση όμως με τα μουσικά χαρακτηριστικά της έκφρασης κι όχι τα γραμματικά ή συντακτικά ή άλλα χαρακτηριστικά. Θα αναζητήσουμε έναν αλγόριθμο, έστω και πολύπλοκο, που θα περιέχει τα απαραίτητα στοιχεία  που χρειάζονται για να αναλυθεί το περιεχόμενο του λόγου σε συνάρτηση με το συναισθηματικό του περιεχόμενο.

Θεωρούμε πως πρόκειται για μία πρωτότυπη οπτική γωνία του ζητήματος της ρητορικής που ενώ αναφέρεται σε ένα αντικείμενο που δεν έχει μελετηθεί προηγουμένως από όσο γνωρίζουμε (δηλαδή το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός μουσικού αλγορίθμου για την εκφορά του λόγου), γίνεται με έναν μεθοδικό τρόπο που μας επιτρέπει να φτάσουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα παρόλο το διεπιστημονικό πεδίο του θέματος.

Καταλήξεις και σημεία στίξεως

Σε πρώτο στάδιο ζητήθηκε από εθελοντές, να ηχογραφήσουν μια πληθώρα από φράσεις ώστε στη συνέχεια να αναλυθούν με τη βοήθεια λογισμικών. Σκοπός αυτής της διαδικασίας ήταν η ανάλυση και ταξινόμηση της μελισματικής συμπεριφοράς των φθόγγων που σχετίζονται με τις συλλαβές που έχουν εγγύτητα ως προς τις καταλήξεις ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει συνέπεια στις επιλογές των διαστημάτων τους σε σχέση με τα σημεία στίξεως. Μετά από ανάλυση πληθώρας δειγμάτων διαπιστώθηκε με μεγάλη στατιστική συνέπεια πως υπάρχει πράγματι σχέση ανάμεσα στα διαστήματα και την πρόθεση του ομιλούντος να προσδώσει στο λόγο του συγκεκριμένες πληροφορίες για το εκάστοτε χρησιμοποιούμενο σημείο στίξης. Τα ευρήματα συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα.

Μελέτη συνολικής μελωδικής συμπεριφοράς προτάσεων

Προτάσεις με ίδιο περιεχόμενο γραμματικώς, που διαφοροποιούνται όμως σχετικά με το συναισθηματικό τους περιεχόμενο

Η μεταβολή του συναισθηματικού περιεχομένου θα μπορούσε να μελετηθεί σε δύο άξονες : ενεργητικό – παθητικό, θετικό – αρνητικό, όπως συνηθίζεται σε ψυχολογικές μελέτες που σχετίζονται με τις μεταβολές του συναισθήματος .

Για πρακτική ευκολία ερευνήσαμε τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε διακριτές εκφράσεις που αφορούν σε ψυχολογικές καταστάσεις, με τη βοήθεια της κατηγοριοποίησής τους σε μία «παλέτα συναισθημάτων».

Συναισθηματική Παλέτα

Εξετάσαμε ένα εκτενές πλήθος δειγμάτων προτάσεων που ταξινομήσαμε ως αντιπροσωπευτικά των παραπάνω συναισθηματικών καταστάσεων και στη συνέχεια κάναμε μουσικολογικές αναλύσεις σε αυτά, βρίσκοντας ad hoc μουσικές παραμέτρους που διαπιστώναμε ότι επηρεάζονται από τις διαφοροποιήσεις της έκφρασης.

Ενδεικτικά παρουσιάζουμε μερικά δείγματα :

Κατάσταση : Ηρεμία

Κατάσταση : Έκπληξη

Κατάσταση : Κατάπληξη

Κατάσταση : Ενθουσιασμός

Κατάσταση : Τρυφερότητα

Κατάσταση : Εκνευρισμός

Κατάσταση : Συμπόνια

Κατάσταση : Περιέργεια

Κατάσταση : Θυμός

Κατάσταση : Χαρά

Κατάσταση : Θλίψη

Κατόπιν προχωρήσαμε στην κατάρτιση ενός μοντέλου με βάση τις σχέσεις μεταξύ των παραγόντων που πειραματικά διαπιστώσαμε πως οι συναισθηματικές μεταβολές επηρεάζουν στην έκφραση μέσα από τα στατιστικά μας δεδομένα.

Εφαρμογές στη μουσική ανάλυση

Μπορούμε σε αυτό το σημείο να θεωρήσουμε πως το μοντέλο αυτό μπορεί να αποδώσει με σχετική ακρίβεια το συναισθηματικό νόημα μελωδικών κινήσεων, ανεξάρτητα από το αν εφαρμώζεται αυτό στον λόγο ή αφορά σε οργανική μελωδία καθώς δεν συνδέεται ούτε εξετάζεται πουθενά στην ευρετική μας το νόημα των λέξεων το οποίο το θεωρούμε ως δεδομένο και ως βάση για τη μελέτη της σχέσεως συναισθήματος – νοήματος και μελωδικής συμπεριφοράς.

Μια διαδοχή φθόγγων μπορεί να αναλυθεί από το μοντέλο μας, καθώς αυτός ήταν και ο ρόλος του ως μέσο αναπαράστασης της μελωδίας του λόγου. Τι γίνεται όμως όταν έχουμε παραπάνω από έναν φθόγγους που κινούνται ταυτόχρονα;

Στις παραπάνω περιπτώσεις διαλέξαμε κάποιες συνδέσεις που όλες χαρακτηρίζονται ως τέλειες πτώσεις. Η τέλεια πτώση έχει τη ρητορική έννοια της κατάφασης, αντιστοιχεί στην τελεία του λόγου.

Α) Σε αυτή την περίπτωση έχουμε τρεις κινήσεις. Η κρατημένη νότα είναι αδιάφορη και δεν επηρεάζει όπως προκύπτει από τις αναλύσεις μας σε σχέση με το λόγο. Η 2^η μεγάλη ανιούσα είναι συχνή στην περίπτωση του κόμματος και της άνω τελείας. Η 2^η μικρή ανιούσα είναι χαρακτηριστικό διάστημα τελείας. Άρα μπορούμε να πούμε πως ακόμη και αν δεν ξέραμε πως επρόκειτο για τέλεια πτώση, θα μπορούσαμε να φανταστούμε πως η σύνδεση αυτή θα έχει τη ρητορική της κατάφασης, ίσως όχι στην ισχυρότερη της μορφή αλλά σίγουρα ξεκάθαρα.

Β) Επίσης τρεις κινήσεις ταυτόχρονες. Η διαφορά με την περίπτωση Α είναι πως αντί για 2^η μεγάλη έχουμε μία ακόμα 2^η μικρή ανιούσα. Το μοντέλο μας θα χαρακτήριζε πάλι την ρητορική της σύνδεσης αυτής ως καταφατική και μάλλον ισχυρότερη από την προηγούμενη.

Γ) Ίδια περίπτωση διαστημάτων με το Α, με ένα επιπλέον, την 5^η καθαρή κατιούσα. Επομένως η ρητορική που παραπέμπει σε αίσθηση τελείας εντείνεται καθώς και η 5^η καθαρή κατιούσα κατατάσσεται στα διαστήματα που ανήκουν στο χώρο της τελείας.

Δ) Τα διαστήματα 2^ης μικρής ανιούσας και 4^ης καθαρής ανιούσας είναι διαστήματα τελείας. Η κρατημένη νότα δεν επηρεάζει. Η 2^η μικρή κατιούσα ανήκει στα διαστήματα της τελείας αν και όχι στα ισχυρά και η 2^η μεγάλη κατιούσα ανήκει στην τελεία επίσης. Επομένως με τόσα διαστήματα καταφατικά, θα ήμασταν σίγουροι πως πρόκειται για μία πολύ ισχυρή σχέση τελείας  αυτή η σύνδεση.

Επομένως παρατηρούμε πως οι προβλέψεις του μοντέλου, όσον αφορά στις συνδέσεις συγχορδιών, συμφωνούν με αυτές της παραδοσιακής αρμονίας (σύμφωνα και με πολλές ακόμη αναλύσεις και πειράματα που κάναμε). Μπορεί λοιπόν να προβεί κανείς στη διαπίστωση πως η ρητορική των αρμονικών συνδέσεων ενυπάρχει στην ομιλία!

Επίλογος

Το συμπέρασμα είναι πως είναι δυνατή η δημιουργία ενός μοντέλου που να συσχετίζει το συναισθηματικό περιεχόμενο του λόγου, τον τρόπο έκφρασής του με τη μελωδική συμπεριφορά του, με έναν τρόπο ο οποίος μπορεί να συντείνει στην κατανόηση του αλλά και να λειτουργεί ανεξάρτητα ως μέσο αποτίμησης του συναισθηματικού περιεχομένου μελωδιών.

Οι πολιτιστικές εφαρμογές του μπορούν να επεκταθούν άμεσα στο χώρο της μουσικής καθώς απομακρυσμένα είδη μουσικής μπορούν έχουν έναν κοινό τρόπο αξιολόγησης του συναισθηματικού τους περιεχομένου, γεφυρώνοντας παραδοσιακές μουσικές διαφορετικών χωρών αλλά και σύγχρονα είδη με παλαιότερα. Αυτό μπορεί να γίνει είτε αν χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο μουσικής ανάλυσης αλλά και ως εκπαιδευτικό μέσο θεωρητικής κατάρτισης μουσικών και συνθετών, μέσω της κατάλληλης επεξεργασίας. Οι δυνατότητες που προσφέρει στο συνθέτη το μοντέλο αυτό παρέχουν τον έλεγχο του υλικού του σε οποιοδήποτε αισθητικό περιβάλλον καθώς και τη διαβαθμισμένη μετάβαση ανάμεσα σε μουσικές εκφράσεις με μεγάλη ακρίβεια στο περιεχόμενό τους από άποψη ρητορικής.

Μιχάλης Ανδριτσόπουλος| Συνθέτης, Καθηγητής Κιθάρας

---

Βιβιλιογραφία

• Ανδριτσόπουλος Μ. , Η Ρητορική της Μουσικής, εκδ. ΝΑΚΑ, 2017
• Frankenhaeuser Μ. – Immediate and delayed effect of noise on performance and arousal, Biolοgical Psychology, 1974, Vol.2:127-133
• Frangkos G., The “V-Transformer” VST plug-in : Changing the Vocal Effort of Human Singing Voice , University of York, Departments of Electronics & Music, 2007
• Henkin RI. – Effect of sound on the hypothalamic-pituitary-adrenal axis, Am J. Physiol, 1963, Vol.204:710-14
• Hindemith, Paul. Σύστημα μουσικής σύνθεσης : Θεωρητικό μέρος / P. Hindemith, μετάφραση, Κ. Νάσος,  επιμέλεια Γεράσιμος Νάσος. – 2η έκδ. – Αθήνα : Νάσος, 1990
• Ilie Gabriela  and Thompson William Forde, A Comparison of Acoustic Cues in Music and Speech for Three Dimensions of Affect, Music Perception: An Interdisciplinary Journal, Vol. 23 No. 4,  2006
• Kukreti M. , Affective analysis of musical chords , Conference Location: London, 2015
• Lahdelma, Tuomas Eerola , Single chords convey distinct emotional qualities to both naïve and expert listeners , Department of Music, Psychology of Music 2016, Vol. 44 University of Jyväskylä, 2014
• Nordstrom Karl I., Driessen Peter F., Variable pre-emphasis LPC for modeling vocal effort in the singing voice, University of Victoria, Canada, Conference on Digital Audio Effects (DAFx-06), Montreal, Canada, September 18-20, 2006
• Parrott W. Gerrod, Emotions in social psychology: Essential readings., Psychology Press, 2001
• Plutchik R.,  Circumplex Models of Personality and Emotions, Washington, DC: American Psychological Association, 1997
• Plutchik R., Emotion, Theory, research, and experience: Vol. 1. Theories of emotion, 1, New York: Academic, 1980
• Russel James A. , A Circumplex model of Affect, Journal of Personality and Social Psychology, 1980
• Tomkins, Silvan S. , Affect Imagery Consciousness: Volume I, The Positive Affects. London: Tavistock. 1962
• Tomkins, Silvan S. , Affect Imagery Consciousness: Volume II, The Negative Affects. 1963
•  Shaver P., Schwartz J., Kirson D.,  O’connor C., Emotion knowledge: Further exploration of a prototype approach. Journal of personality and social psychology 52 (6), 1061, 1987